عوارض روان‌پزشکی ناشی از استروئیدهای آنابولیک: خطر پنهان بدن‌سازی

کلمات کلیدی: استروئید آنابولیک، سایکوز، افسردگی، اعتیاد روانی، تستوسترون، بدنسازی، داروخانه آنلاین، داروخانه گیاهی آنلاین

مقدمه

استروئیدهای آنابولیک-آندروژنیک (Anabolic-Androgenic Steroids یا AAS)، ترکیبات سنتتیکی مشتق‌شده از تستوسترون هستند که برای افزایش توده عضلانی، قدرت بدنی و عملکرد ورزشی استفاده می‌شوند. با اینکه برخی از آن‌ها مصارف پزشکی محدودی دارند، استفاده غیراصولی آن‌ها در میان ورزشکاران و بدنسازان شایع است. در کنار عوارض جسمی، نگرانی‌های جدی درباره اثرات روان‌پزشکی این ترکیبات وجود دارد، که می‌تواند شامل طیفی از اختلالات خلقی تا روان‌پریشی و رفتارهای خشونت‌آمیز باشد.

مکانیسم‌های عصبی-روانی استروئیدهای آنابولیک

• اختلال در عملکرد محور HPA و تغییر در تنظیم هورمون‌های استرس
• افزایش غیرطبیعی گیرنده‌های آندروژن در مناطق مختلف مغز (مانند آمیگدال و هیپوکامپ)
• تغییر در فعالیت سیستم دوپامینرژیک و سروتونرژیک که در خلق‌وخو، انگیزه و پرخاشگری مؤثرند
• کاهش نوروژنز و تغییر در پلاستیسیته سیناپسی

عوارض روان‌پزشکی استروئیدهای آنابولیک

۱. افسردگی، به‌ویژه در فاز قطع مصرف

مصرف AAS به‌طور موقت ممکن است باعث بالا رفتن خلق شود، اما پس از قطع مصرف، به‌ویژه در افرادی که به‌صورت مزمن یا با دوز بالا مصرف می‌کنند، علائم افسردگی شدید ایجاد می‌شود. این افسردگی گاه با افکار خودکشی همراه است.

مطالعه Pagonis et al. (2006) نشان داد که در بین مصرف‌کنندگان AAS، افسردگی پس از قطع در بیش از ۳۰٪ افراد رخ می‌دهد.

۲. پرخاشگری و خشونت (Roid Rage)

«خشم استروئیدی» یکی از شناخته‌شده‌ترین پیامدهای رفتاری AAS است. برخی افراد در طول مصرف دچار رفتارهای بسیار پرخاشگرانه، تحریک‌پذیری شدید و حتی خشونت فیزیکی می‌شوند. این وضعیت می‌تواند به مشکلات قانونی یا خانوادگی منجر شود.

مطالعات MRI نشان داده‌اند که در این افراد، فعالیت نواحی مرتبط با کنترل خشم مانند prefrontal cortex مختل می‌شود.

۳. مانیا و سایکوز

مصرف دوزهای بسیار بالا از AAS با بروز مانیا، هذیان خودبزرگ‌بینی، توهم و اختلال قضاوت همراه بوده است. برخی افراد دچار حالات شبه‌سایکوتیک می‌شوند، که می‌تواند نیاز به بستری روان‌پزشکی داشته باشد.

مطالعه Pope et al. (2000) نشان داد که ۱۳٪ از کاربران مزمن AAS دچار علائم سایکوز یا مانیا هستند.

۴. وابستگی روانی و سندروم ترک

بسیاری از کاربران به‌طور روانی وابسته به مصرف استروئید می‌شوند. نشانه‌هایی مانند میل شدید به ادامه مصرف، تحمل (نیاز به دوز بالاتر)، و علائم ترک مانند اضطراب، بی‌خوابی و اختلال خلق، گزارش شده‌اند.

DSM-5 نیز اختلال مصرف استروئیدهای آنابولیک را به‌عنوان یک زیرمجموعه اختلالات وابستگی طبقه‌بندی می‌کند.

۵. افزایش خطر خودکشی

در افراد با سابقه مشکلات خلقی، مصرف AAS می‌تواند خطر خودکشی را افزایش دهد، به‌ویژه پس از پایان چرخه مصرف. افسردگی شدید، احساس ناکامی بدنی و وابستگی روانی از جمله فاکتورهای مؤثرند.

فاکتورهای خطر

• مصرف دوزهای بسیار بالا یا چند داروی هم‌زمان (stacking)
• استفاده طولانی‌مدت (بیش از ۱۲ هفته)
• سابقه اختلالات روان‌پزشکی
• مصرف هم‌زمان مواد مخدر یا محرک مانند کوکائین
• سنین پایین (زیر ۲۵ سال)

پیشگیری و مداخلات درمانی

• آموزش بیماران، مربیان و والدین در مورد عوارض روانی AAS
• تشخیص زودهنگام رفتارهای پرخطر یا علائم خلقی
• درمان دارویی در موارد افسردگی یا سایکوز (SSRI، آنتی‌سایکوتیک‌ها)
• درمان روان‌درمانی، به‌ویژه CBT برای وابستگی روانی
• ارجاع به روان‌پزشک یا مراکز اعتیاد تخصصی در صورت نیاز

نتیجه‌گیری

استروئیدهای آنابولیک گرچه ممکن است برای مدت کوتاه باعث بهبود عملکرد ورزشی یا ظاهر بدنی شوند، ولی هزینه سنگینی از نظر سلامت روانی برای مصرف‌کنندگان در پی دارند. آگاهی‌رسانی، پایش روانی و درمان زودهنگام می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.

منابع علمی

1. Pope HG, Katz DL. Psychiatric effects of anabolic steroids. Psychiatr Ann. 1992;22(1):24–29. doi:10.3928/0048-5713-19920101-08
2. Pagonis TA, Angelopoulos NV, Koukoulis GN, Hadjichristodoulou CS. Psychiatric side effects induced by supraphysiological doses of combinations of anabolic steroids correlate to the severity of abuse. Eur Psychiatry. 2006;21(8):551–562. doi:10.1016/j.eurpsy.2005.09.001
3. Hall RC, Hall RC, Chapman MJ. Psychiatric complications of anabolic steroid abuse. Psychosomatics. 2005;46(4):285-290. doi:10.1176/appi.psy.46.4.285
4. Kanayama G, Hudson JI, Pope HG. Long-term psychiatric and medical consequences of anabolic-androgenic steroid abuse: a looming public health concern? Drug Alcohol Depend. 2008;98(1-2):1–12. doi:10.1016/j.drugalcdep.2008.05.004
5. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). 5th ed. 2013.