بررسی علمی میزان اثر خواب‌آوری ملاتونین بر اساس کارآزمایی‌های بالینی | داروخانه آنلاین زجاج کلاب

ملاتونین (Melatonin) هورمونی اندوژن و کلیدی در تنظیم ریتم شبانه‌روزی بدن است که نقش مهمی در القای خواب و حفظ کیفیت آن ایفا می‌کند. امروزه مکمل‌های ملاتونین به‌طور گسترده برای درمان بی‌خوابی، جت لگ و اختلالات ریتم خواب مورد استفاده قرار می‌گیرند. هدف این مقاله، بررسی میزان اثر خواب‌آوری ملاتونین با تمرکز ویژه بر کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی‌شده است. این مطلب توسط داروخانه آنلاین زجاج کلاب با رویکرد علمی و مبتنی بر شواهد تهیه شده است.

ملاتونین و نقش آن در فیزیولوژی خواب | داروخانه آنلاین زجاج کلاب

ملاتونین توسط غده صنوبری و در پاسخ به تاریکی ترشح می‌شود. این هورمون با ارسال سیگنال «شب» به مغز، موجب کاهش سطح هوشیاری، افت دمای مرکزی بدن و تسهیل ورود به فاز خواب می‌شود. کاهش ترشح ملاتونین، به‌ویژه در سالمندان، یکی از علل مهم بی‌خوابی محسوب می‌شود.

مکانیسم اثر خواب‌آوری ملاتونین | داروخانه آنلاین زجاج کلاب

اثر ملاتونین از طریق اتصال به گیرنده‌های MT1 و MT2 در هسته سوپراکیاسماتیک هیپوتالاموس اعمال می‌شود. فعال‌سازی گیرنده MT1 منجر به مهار مسیرهای بیداری و تسهیل شروع خواب شده، در حالی که گیرنده MT2 در تنظیم فاز خواب–بیداری و هم‌زمان‌سازی ساعت بیولوژیک نقش دارد. برخلاف داروهای خواب‌آور کلاسیک، ملاتونین معماری طبیعی خواب و فاز REM را حفظ می‌کند.

کارآزمایی بالینی محوری ملاتونین (Randomized Controlled Trial) | داروخانه آنلاین زجاج کلاب

مشخصات کلی مطالعه

یکی از مهم‌ترین مطالعات مقایسه‌ای ملاتونین، کارآزمایی بالینی انجام‌شده توسط Wade و همکاران در سال 2007 است که به‌عنوان مطالعه مرجع در بسیاری از گایدلاین‌ها مورد استناد قرار می‌گیرد.

• نوع مطالعه: تصادفی‌سازی‌شده، دوسوکور، کنترل‌شده با دارونما
• ژورنال: Current Medical Research and Opinion
• جمعیت مورد مطالعه: بیماران ≥55 سال مبتلا به بی‌خوابی اولیه
• تعداد نمونه: 354 نفر

طراحی مطالعه و روش اجرا

بیماران به‌صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شدند:

دارو هر شب، حدود 2 ساعت قبل از خواب، به مدت 3 هفته تجویز شد. هیچ‌یک از بیماران یا پژوهشگران از نوع مداخله آگاهی نداشتند (Double-blind).

شاخص‌های ارزیابی (Outcome Measures)

شاخص اصلی ارزیابی، کیفیت خواب بر اساس پرسش‌نامه معتبر Leeds Sleep Evaluation Questionnaire (LSEQ) بود. شاخص‌های ثانویه شامل:

• زمان به خواب رفتن (Sleep Onset Latency)
• کل زمان خواب
• هوشیاری و عملکرد صبحگاهی
• کیفیت زندگی
• عوارض جانبی

نتایج آماری مطالعه

نتایج نشان داد که ملاتونین رهش آهسته در مقایسه با دارونما:

• باعث بهبود معنی‌دار کیفیت خواب شد (p<0.01)
• میانگین زمان به خواب رفتن را حدود 7 تا 10 دقیقه کاهش داد
• هوشیاری صبحگاهی را به‌طور معنی‌داری افزایش داد
• موجب خواب‌آلودگی روز بعد نشد

اندازه اثر (Effect Size) ملاتونین در این مطالعه کوچک تا متوسط گزارش شد که از نظر بالینی برای سالمندان و بیماران حساس به داروهای خواب‌آور اهمیت ویژه‌ای دارد.

ایمنی و تحمل‌پذیری

از نظر ایمنی، تفاوت معنی‌داری بین دو گروه از نظر بروز سردرد، سرگیجه یا سایر عوارض مشاهده نشد. وابستگی دارویی یا پدیده Rebound insomnia گزارش نگردید؛ نکته‌ای که توسط داروخانه آنلاین زجاج کلاب در توصیه‌های دارویی مورد تأکید قرار می‌گیرد.

تحلیل بالینی نتایج کارآزمایی | داروخانه آنلاین زجاج کلاب

این مطالعه نشان می‌دهد که ملاتونین یک داروی خواب‌آور قوی به‌معنای کلاسیک نیست، بلکه یک تنظیم‌کننده ریتم خواب (Chronobiotic) است. بیشترین سود بالینی ملاتونین در بیمارانی مشاهده می‌شود که اختلال ریتم شبانه‌روزی دارند یا مصرف بنزودیازپین‌ها برای آن‌ها مناسب نیست.

دوز مصرف و ملاحظات بالینی | داروخانه آنلاین زجاج کلاب

دوز 1 تا 3 میلی‌گرم ملاتونین نزدیک‌ترین دوز به ترشح فیزیولوژیک بدن است. دوزهای بالاتر معمولاً اثربخشی بیشتری ایجاد نکرده و فقط احتمال بروز عوارض را افزایش می‌دهند.

جمع‌بندی نهایی | داروخانه آنلاین زجاج کلاب

بر اساس کارآزمایی‌های بالینی معتبر، ملاتونین دارای اثر خواب‌آوری ملایم اما اثبات‌شده است و بیش از آن‌که یک هیپنوتیک باشد، تنظیم‌کننده ریتم خواب محسوب می‌شود. ایمنی بالا، عدم وابستگی و حفظ معماری طبیعی خواب، ملاتونین را به گزینه‌ای مناسب در درمان اختلالات خواب خفیف تا متوسط تبدیل کرده است.

منابع (References)

1. Wade AG, et al. Efficacy of prolonged-release melatonin in primary insomnia. Curr Med Res Opin. 2007.
2. Ferracioli-Oda E, et al. Meta-analysis: melatonin for sleep disorders. PLoS One. 2013.
3. Brzezinski A. Melatonin in humans. N Engl J Med. 1997.
4. Zisapel N. Melatonin and sleep regulation. Open Neuroendocrinol J. 2010.